Mãn kinh - quan ải phụ nữ ai cũng phải qua
Theo Bách khoa toàn thư mở, mãn kinh (Menopause) là tuổi quá độ từ tuổi đứng tuổi sang tuổi già. Về sinh lý, đây là tuổi chuyển tiếp thiên nhiên giữa những năm sản xuất đến thời kỳ ngừng sản xuất và bước sang tuổi thứ hai của cuộc đời. Quá trình biến đổi rất dài, từ suy giảm chức năng rụng trứng, buồng trứng ngừng sản sinh tế bào trứng, lượng hormon thay đổi, kinh nguyệt từ rối loạn đến ngừng hẳn, teo cơ quan sinh dục,….
Thời kỳ này bắt đầu từ tuổi 40, kéo dài vài năm trước kỳ kinh cuối tới 1 - 2 năm sau đó, nhàng nhàng khoảng 10 - 20 năm. Các triệu chứng mãn kinh xảy ra đối với thân thể khác nhau tùy theo mỗi người, có thể là các triệu chứng nhẹ thoáng qua, hoặc mắc phải hàng loạt biến đổi tâm sinh lý. điển hình như tiểu nhiều lần, tiểu khó, tiểu gắt, cảm giác nóng bừng mặt (bốc hỏa), rối loạn giấc ngủ, ra mồ hôi trộm ban đêm, hành kinh thất thường hoặc có thể ngưng đột ngột, hoặc dần dần nhẹ đi hay nặng dần rồi ngưng hẳn, suy giảm khả năng sản xuất.
ngoại giả, còn có các đổi thay bề ngoài như tóc khô, rụng, dễ gãy, da khô, nhám, nhăn nheo do mất dần lớp mỡ dưới da.Tuyến vú mềm nhão, tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư vú, giọng nói bị ồ, lông chi mọc nhiều hơn. Tính khí thay đổi, tăng nhạy cảm hoặc dễ bị mất thăng bằng trước những biến cố cảm xúc, tăng stress... Riêng về thể chất, đặc biệt là âm đạo, âm hộ, teo dần khiến hoạt động sex đớn đau, khó chịu; dễ mắc chứng loãng xương, gãy xương.
Nguyên nhân gây mãn kinh chứa đựng nhiều bí mật, nhưng cốt vẫn là thay đổi về sinh học trong cơ thể.Từ độ tuổi 30 trở đi, trong cơ thể nữ giới bắt đầu suy giảm hormon estrogen.Estrogen có vai trò rất quan trọng trong việc duy trì sắc và sinh lý của phụ nữ.Estrogen do các tế bào hạt của buồng trứng tiết ra, gọi là nội tiết tố nữ. Estrogen giúp cho nữ giới có dáng hình mềm mại.Giữ nước và mỡ dưới da, làm cho da người nữ giới mềm mại. Estrogen làm phát triển các đặc tính sinh dục nữ như tăng sinh các mô ở cơ quan sinh dục như tăng sinh tuyến vú, làm cho vú to và chắc, kích thích mọc lông nách, lông mu,...Đến độ tuổi tiền mãn kinh, lượng hormon này sụt giảm dần dẫn đến tình trạng thiếu hụt hormon gây ra các triệu chứng kể trên.
Độ tuổi tiền mãn kinh của đàn bà Việt Nam từ 46 - 52, còn mãn kinh là từ 50 - 55.thời gian bắt đầu từ tiền mãn kinh đến mãn kinh kéo dài từ 2 - 5 năm, cá biệt có trường hợp kéo dài tới 10 năm.Điều này tùy thuộc rất nhiều vào thể trạng, thói quen sinh hoạt, môi trường sống và tốc độ lão hóa của từng người.
Ảnh minh họa
Nghiên cứu ở nữ giới Việt Nam trong độ tuổi tiền mãn kinh cho thấy có đến 36% các chị bị mất ngủ và 37% cảm thấy lo âu. Đặc biệt, có đến gần 40% phụ nữ có các dấu hiệu của trầm cảm.Trầm cảm là một rối loạn tâm lý ảnh hưởng lớn tới chất lượng cuộc sống.Mối liên can giữa đổi thay của cơ thể trong thời đoạn tiền mãn kinh và trầm cảm khá phức tạp. Dù vậy, tin mừng với các chị đang bước sang độ tuổi trung niên là hiện nay có nhiều phương pháp đã được chứng minh có hiệu quả giúp đối phó với các rối loạn tâm lý này, kể cả không dùng thuốc.
Độ tuổi tiền mãn kinh của phụ nữ Việt Nam từ 46 - 52
Xét nghiệm PicoAMH Elisa giúp xác định tình trạng mãn kinh
Tháng 10/2018 FDA đã bật đèn xanh cho phép thương phẩm xét nghiệm có tên PicoAMH Elisa của một Tập đoàn Webster, Texas. Đây là công ty chuyên cung cấp dịch vụ chẩn đoán hoặc phân tích chuyên nghiệp cho ngành y để xác định tình trạng mãn kinh ở nữ giới.Xét nghiệm PicoAMH Elisa đo lượng hormone Anti-Mullerian (AMH) trong máu. Nồng độ AMH là một chỉ số giúp các bác sĩ lâm sàng xác định một phụ nữ đang đến gần giai đoạn mãn kinh hoặc có khả năng đã đạt đến tuổi kinh nguyệt rốt cuộc hay chưa. Tuy nhiên, xét nghiệm PicoAMH Elisa này chỉ được sử dụng phối hợp với các đánh giá lâm sàng và kết quả xét nghiệm khác.
FDA đã coi xét dữ liệu được gửi tới bởi nhà tài trợ bao gồm 690 nữ giới, tuổi từ 42 - 62, đây là những người đã tham gia vào nghiên cứu dài kỳ có tên WHNLD (Nghiên cứu liên tưởng đến sức khỏe phụ nữ toàn quốc). Dữ liệu cho thấy xét nghiệm PicoAMH Elisa đích thực tốt trong việc xác định nồng độ AMH trong máu và xác định những nữ giới có kinh nguyệt chung cục và những phụ nữ có kinh nguyệt rốt cuộc cách đó 5 năm.
Theo đó, PicoAMH là xét nghiệm miễn nhiễm sandwich ba bước định lượng, cung cấp vật liệu để đo nồng độ AMH cực thấp trong huyết thanh và các chất lỏng sinh vật học khác.Phát hiện AMH cực thấp trong máu rất quan trọng cho nhiều áp dụng nghiên cứu và điều trị.PicoAMH Elisa hoàn toàn hiệp với phép đo AMH suy giảm trong các nghiên cứu về độc tính tuyến sinh dục, ung thư, suy buồng trứng nguyên phát, lão hóa buồng trứng sớm và mãn kinh. Bộ kit dùng cho xét nghiệm PicoAMH của Ansh Labs, có tên CE Mark hiện đang được bán khắp thế giới.
Xét nghiệm AMH được tiết trực tiếp bởi các tế bào hạt của nang noãn buồng trứng và có hệ trọng trực tiếp với số lượng nang noãn nguyên thủy trong buồng trứng.Lượng AMH cho biết số nang noãn non hiện có trong buồng trứng, hay còn gọi là dự trữ buồng trứng.Dự trữ buồng trứng càng tốt có tức là khả năng sản xuất của buồng trứng càng cao và ngược lại.Xét nghiệm này đóng vai trò quan trọng trong việc xác định khả năng sản xuất của buồng trứng, đặc biệt ở bệnh nhân bị suy buồng trứng sớm.
Nồng độ AMH sẽ hằng định, không thay đổi theo chu kỳ kinh nên có thể thực hiện vào bất kỳ ngày nào của chu kỳ kinh. Đây là ưu điểm của xét nghiệm AMH so với xét nghiệm FSH nhờ đó giúp việc xét nghiệm đánh giá khả năng sản xuất của buồng trứng trở thành tiện lợi hơn nhiều cho bệnh nhân. Trước đây, các xét nghiệm đánh giá chức năng buồng trứng (FSH, LH, E2) phải thực hành vào đầu chu kỳ kinh (ngày 2 - 4).
Xét nghiệm AMH khá mới, nhưng lại đóng vai trò rất quan yếu trong việc xác định khả năng sinh sản của buồng trứng, đặc biệt trước khi thực hành kích trứng hay thụ tinh trong ống thử. Hiểu rõ về chỉ số này sẽ giúp ước đoán khả năng sinh con và kịp thời đưa ra các biện pháp điều trị hạp nhằm tăng khả năng mang thai.
Mặc dù xét nghiệm PicoAMH Elisa đã được ưng chuẩn song FDA cũng khuyến cáo bác sĩ lâm sàng nên đánh giá cẩn thận kết quả xét nghiệm trong bối cảnh nghiên cứu lâm sàng đầy đủ để đảm bảo không phải dừng các biện pháp tránh thai ở những nữ giới chưa đến tuổi mãn kinh và bỏ qua xét nghiệm ở nhóm bị chảy máu tử cung do ung thư nội mạc tử cung.
ích lợi từ xét nghiệm PicoAMH Elisa
Như đã bộc lộ, xét nghiệm PicoAMH Elisa giúp đo lượng AMH trong máu chính xác, từ đó giúp thầy thuốc lâm sàng xác định được tình trạng mãn kinh. Nếu kết hợp với các đánh giá lâm sàng và kết quả xét nghiệm khác sẽ mang lại lợi. cao hơn, giúp bác sĩ và người trong cuộc có kế hoạch tầm soát, trông nom và dự phòng các triệu chứng, đặc biệt là việc ngăn ngừa giảm mật độ khoáng xương và các nguy cơ gây bệnh tim mạch, hai rủi ro thường gặp sau mãn kinh.
Theo các chuyên gia ở BV Mayo Clinic (Mỹ) để chẩn đoán mãn kinh sớm, ngoài xét nghiệm nói trên, thầy thuốc sẽ thực hành thẩm tra thể chất và lấy máu xét nghiệm như xét nghiệm máu đo hormon kích thích nang trứng (FSH), khi buồng trứng làm chậm quá trình sinh sản estrogen, chừng độ FSH sẽ tăng lên. Khi mức FSH tăng lên trên 40 mIU/mL, điều đó thường cho thấy đây là lúc thân thể đang trong thời kỳ mãn kinh.
Về ngừa, nên duy trì cuộc sống không stress. Ngoài ra có thể vận dụng điều trị hóa chất và chiếu tia, đặc biệt là vị trí gần cơ quan sản xuất, bổ sung chất dinh dưỡng thiên nhiên. Tăng cường sử dụng những thực phẩm giàu hormone sinh dục nữ (hay còn gọi estrogen thảo dược) rất có lợi cho cơ thể vì được nhận trực tiếp các hormon sinh dục thiên nhiên như trứng của gà mái tơ, đậu nành, đậu xanh, giá đậu, mầm đậu nành, lạc, vừng, dừa… Đây là nguồn hormon sinh dục thiên nhiên, có lợi, kéo dài thời kỳ thanh xuân cho phụ nữ. Các loại thực phẩm tự nhiên ưu điểm vượt trội hơn so với thuốc và thực phẩm chức năng, bởi không gây ra xáo trộn hiểm nguy nào cho cơ thể.
Điều trị mãn kinh có thể dùng liệu pháp hormon như liệu pháp estrogen để làm giảm các cơn bốc hỏa mãn kinh.Tùy thuộc vào tiền sử y tế, cơ địa của từng người, bác sĩ có thể khuyến cáo dùng liều estrogen thấp nhất với thời gian ngắn nhất tối ưu để làm giảm triệu chứng, kể cả tác dụng ngừa loãng xương. sử dụng dài kỳ liệu pháp hormon có thể có một số nguy cơ ung thư tim mạch và vú, nhưng việc bắt đầu sử dụng hormon vào thời gian mãn kinh đã cho thấy lợi nhiều hơn hại. Có thể dùng estrogen âm đạo dưới dạng kem. Nó chỉ phóng thích một lượng nhỏ estrogen, sau đó được tiếp thụ bởi các mô âm đạo. Kết quả giúp giảm khô âm đạo, khó chịu khi giao cấu và một số triệu chứng tiết niệu.
Ngoài ra, có thể dùng thuốc chống trầm cảm liều thấp hay thuốc ức chế tái tiếp nhận serotonin có chọn lọc (SSRIs) có thể làm giảm các cơn bốc hỏa. Có thể hữu dụng cho nhóm phụ nữ không thể sử dụng estrogen vì lý do sức khỏe hoặc dùng thuốc chống trầm cảm để điều trị rối loạn tâm trạng. Một số thuốc điều trị co giật giúp giảm các cơn bốc hỏa, nhất là nhóm chẳng thể sử dụng liệu pháp estrogen và ở những người cũng bị bốc hỏa vào ban đêm.Thuốc dạng viên hoặc miếng dán thường được dùng để điều trị huyết áp cao, cũng có tác dụng làm giảm bớt cơn bốc hỏa. Thuốc ngăn ngừa hoặc điều trị loãng xương, bổ sung vitamin D để giúp xương chắc khỏe....
BS. BÍCH KIM
(
Theo FDA/Forbes- 9/2019
)
