Trung Quốc loay hoay đối phó tin giả nCoV

Tại Trung Quốc, từ "tin đồn" đã có thêm ý nghĩa khác kể từ sau cái chết của bác sĩ Lý Văn Lượng, người từng bị chính quyền cảnh cáo vì cho rằng lan truyền thông báo thất thiệt về Covid-19.

Thay vì mang nghĩa hồ nghi, thiếu chính xác, nhiều người Trung Quốc giờ đây cho rằng "tin đồn" có thể là "sự thực phiền toái" mà giới chức muốn giấu, thí dụ như nuốm cảnh báo về Covid-19, dịch bệnh khiến hơn 2.900 người chết ở nhà nước này, trong đó có thầy thuốc Lý.

"Tin đồn chỉ là một lời tiên tri đi trước thời đại" là một bình luận được chia sẻ rộng rãi trên mạng tầng lớp ở Trung Quốc vài tuần qua. Điều này cho thấy sự cuồng nộ của nhiều người Trung Quốc về công tác kiểm duyệt của chính phủ, khi một số thông tin bất lợi bị coi là "tin đồn nhảm" và người nói ra sẽ bị đe dọa hoặc trừng phạt.

Trung Quốc đã phải trả giá cho việc "giấu giếm" sự thực. Nếu lời cảnh báo của thầy thuốc Lý và nhiều viên chức y tế không bị bơ, họ có thể đã giúp nâng cao nhận thức cho cộng đồng và có sự chuẩn bị tốt hơn để đối phó với Covid-19, khiến hơn 88.000 người nhiễm, hơn 3.000 người chết và hàng trăm triệu người bị phong tỏa theo nhiều hình thức khác nhau.

Người đàn ông đeo khẩu trang ở thành thị Thượng Hải hôm 20/2. Ảnh: Reuters.

Việc giới chức Vũ Hán không tiết lậu sự thật về Covid-19 ngay từ đầu còn gây ra một vấn đề khác, đó là làm suy giảm nghiêm trọng niềm tin của công chúng, khiến nước này càng ngày càng khó khăn trong cuộc chiến chống thông báo lệch lạc.

Ngay khi Covid-19 bùng phát ở Trung Quốc vào tháng 1, một thuyết âm mưu tức tốc xuất hiện cho rằng nCoV là virus nhân tạo. Giới khoa học Trung Quốc và phương Tây đã chóng vánh chưng thông báo trên, khi ban bố nghiên cứu cho thấy virus này nhiều khả năng có cội nguồn từ loài dơi, truyền sang người từ vật trung gian, giống như virus gây dịch SARS trước đây.

Thế nhưng, nghiên cứu khoa học này không đủ sức ngăn tin đồn tiếp chuyện lan rộng và giúp nhà chức trách dập tắt những lời kết tội hoàn toàn vô cứ.

Khi nCoV ngày một lan rộng và giết chết nhiều người hơn, thuyết mưu mô càng trở thành phức tạp, khi nhiều người nhắm mục tiêu đến trung tâm nghiên cứu cấp cao trong cuộc chiến ngăn nCoV ở tâm dịch Vũ Hán. Viện Virus học Vũ Hán, chi nhánh của Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc, là nơi có phòng thể nghiệm độc nhất vô nhị được trang bị công nghệ bảo vệ sinh vật học cao nhất để nghiên cứu về mầm bệnh lây, thí dụ như nCoV.

Các tin đồn đều hướng tới một giả thuyết rằng nCoV đã "rò rỉ" từ phòng thí nghiệm này. Có tin đồn cho rằng một nhà nghiên cứu đã bị dơi cắn khi đang nghiên cứu nên bị nhiễm virus, tin đồn khác cho rằng một nghiên cứu sinh tại Viện Virus học Vũ Hán chính là "bệnh nhân số 0". Thậm chí, một thuyết mưu mô kỳ quặc hơn còn cho rằng nCoV chính là vũ khí sinh học được tạo ra cho quân đội Trung Quốc và virus này đã vô tình bị thoát ra ngoài.

Những thông tin bắt nguồn từ các tài khoản mạng từng lớp chưa được xác minh này đều không cung cấp bằng cớ nào đáng tin cẩn.

Tin đồn lan tràn ở Trung Quốc tới mức một nhà nghiên cứu virus có hệ trọng tới dơi tại phòng nghiên cứu ở Vũ Hán hôm 2/2 phải tuyên bố trên mạng từng lớp rằng "cô đem tính mạng ra bảo đảm" cơ sở nghiên cứu này không liên hệ tới việc dịch bùng phát, nhưng cũng không đủ sức dập tắt tin đồn.

Hai tuần sau đó, Viện Virus học Vũ Hán ra tuyên bố lên án các cáo buộc, nhưng nhiều người vẫn chưa hết hồ nghi. 4 ngày sau, viện này ra một thông báo khác, trong đó kê và bác tuốt tin đồn về cơ sở nghiên cứu từ trước đến nay.

Những tin đồn tiếp chuyện nổi lên sau đó đã vấp phải làn sóng phản bác của giới nghiên cứu trên toàn thế giới. "tuốt chúng tôi mạnh mẽ lên án những thuyết mưu mô cho rằng Covid-19 không có nguồn gốc thiên nhiên", 27 nhà nghiên cứu sức khỏe cộng đồng nức tiếng tuyên bố trên tập san y khoa The Lancet hôm 19/2.

Trích dẫn nghiên cứu về cấu trúc di truyền của nCoV, họ cho biết các chứng cớ khoa học "đều dẫn tới kết luận rằng virus này có nguồn gốc từ động vật hoang dại giống như nhiều mầm bệnh khác".

"Thuyết âm mưu không làm được gì khác ngoài gieo rắc sợ hãi, tin đồn và định kiến, gây tai hại tới việc cộng tác toàn cầu để chống lại nCoV", các nhà khoa học cho hay.

Viện Virus học Vũ Hán, tỉnh thành Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc. Ảnh: The Star.

Tuy nhiên, một số đứa ở Trung Quốc vẫn không bị thuyết phục trước những luận cứ khoa học này, tiếp kiến thanh minh ngờ trên Weibo rằng chính phủ cố tình che đậy sự thực. Trong khi đó, một số nhóm theo chủ nghĩa dân tộc ở Trung Quốc lại lan truyền một thuyết mưu mô vô căn cứ khác nhắm vào Mỹ.

Tháng trước, một người đàn ông ở vùng Nội Mông bị tạm giữ 10 ngày và phạt hành chính 500 tệ (71 USD) vì truyền tin đồn rằng nCoV là khí giới sinh vật học của chính phủ Mỹ. Truyền hình quốc gia Trung Quốc đăng tin xử phạt người đàn ông này, như một minh chứng rằng việc đưa tin đồn thất thiệt sẽ bị xử lý ra sao. Nhưng nhiều người không thoái chí và lại coi việc trừng trị đó là bằng cớ cho thấy chính phủ cố tình bưng bít thông báo. Đồng thời, họ tiếp tục chia sẻ và bàn luận về tin đồn này trên mạng.

Một tin đồn vô căn cứ khác nổi lên gần đây cho rằng nCoV không phải là khí giới sinh vật học nhân tạo, nhưng có nguồn cội từ Mỹ và nhiều người Mỹ được cho là tử vong vì cúm mùa bản chất là chết vì Covid-19.

Những thuyết âm mưu cực đoan có thể xuất hiện ở quờ quạng quốc gia trên thế giới, nhưng việc sụt giảm lòng tin của công chúng vào chính phủ Trung Quốc, đặc biệt sau buộc tội giấu thông tin bùng phát dịch, đã khiến nhà nước này gặp nhiều khó khăn để dập tắt tin đồn.

"sự thực là gì?", một người dùng đặt câu hỏi trên Weibo hôm 17/2 khi bình luận về cố kỉnh của Viện Virus học Vũ Hán để xua tan tin đồn. "Việc công chúng mất niềm tin vào chính phủ và truyền thông không chỉ mang tới tai họa cho chính họ mà cho cả công dân như chúng tôi", người này viết.

Sự xói mòn lòng tin đốn đến từ những trường hợp như của thầy thuốc Lý Văn Lượng, người bị cảnh sát Vũ Hán triệu tập ngày 3/1 và khiển trách vì "tung tin đồn" qua tin nhắn gửi cho bạn bè, để cảnh báo về sự xuất hiện của loại virus giống như chủng virus từng gây dịch SARS. Anh đã bị nhiễm nCoV và tắt hơi tháng trước.

Không chỉ riêng thầy thuốc Lý, ngày 1/1, cảnh sát Vũ Hán thông tin đã có "biện pháp pháp lý" đối với 8 người lan truyền tin đồn về nCoV. Truyền thông Trung Quốc sau đó đưa tin một người trong nhóm này là nhân viên y tế đang cố cảnh báo mọi người về nCoV. Một vài người trong số họ sau đó đã chia sẻ với báo chí về khó khăn gặp phải khi muốn cảnh báo đồng nghiệp và bạn bè về dịch bùng phát.

Nỗi thất vọng sâu sắc của người dân Trung Quốc có thể được thấy qua câu châm biếm xuất hiện liên tiếp trên mạng xã hội cuối tháng 1, khi Covid-19 chừng như vượt tầm kiểm soát: "Nếu ai đó có thể quay ngược Vũ Hán về thời khắc một tháng trước, họ có thể cứu chúng ta khỏi thảm họa này không? Không đâu. Họ sẽ trở thành người tung tin đồn thứ chín".

Sự cuồng nộ và thất vọng của nhiều người Trung Quốc đã châm ngòi cho làn sóng kêu gọi tự do ngôn luận bùng lên khắp giang san. Để đối phó, Trung Quốc phải tăng gấp đôi gắng kiểm duyệt thông báo.

Nhiều tài khoản và bài đăng tức tốc bị xóa sạch trên mạng xã hội và được thay thế bằng những câu chuyện về những tấm gương quên mình trong cuộc chiến chống Covid-19. Việc đưa tin về cuộc sống của người dân Vũ Hán trong vòng kiềm tỏa chém đẹp cũng bị hạn chế.

nhân viên y tế mặc đồ bảo hộ vận tải thi thể người chết vì nCoV tại bệnh viện ở Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc. Ảnh: AP.

Trong khi đó, Một vài cầm cố tuyên truyền của chính phủ lại phản tác dụng. Ở tỉnh Cam Túc, một tờ báo đã đăng video nữ nhân viên y tế khóc trước máy quay khi cạo đầu để tới Hồ Bắc chống dịch. Mục đích của đoạn video là suy tôn sự tận tâm với công việc của đội ngũ y thầy thuốc, nhưng tức tốc vấp phải phản ứng gay gắt trên mạng tầng lớp. Nhiều người đặt câu hỏi về sự cấp thiết của hành động đó và liệu nhân viên y tế có bị ép cạo đầu.

Vài tuần qua, mạng tầng lớp Trung Quốc tràn đầy sự thịnh nộ về việc kiểm duyệt thông tin, khiến chính những người kiểm duyệt cũng phải làm việc thêm giờ để hoàn tất nhiệm vụ được giao.

"Thành thực mà nói, tôi nghĩ tốt hơn là họ đừng cố dập tắt tin đồn. Khi nhìn thấy một tin đồn bị chưng, tôi về căn bản sẽ thấy đó chính là sự thật", một tài khoản đăng bình luận cuốn nhiều sự chú ý trên Weibo và bị gỡ ngay sau đó.

Thanh Tâm (Theo CNN )